ساغری‌سازان ؛ محله‌ای متعلق به دیروز رشت نیست ...
به قلم: سعیده قرشی- معمار، پژوهشگر
ساعت حوالی 11 پیش از ظهر است، به قصد چرخیدن در ساغری‌سازان دوربینم را برمی‌دارم و راه می‌افتم از خیابان مطهری بروم به داخل بافت ... مجسمه‌ای خسته در آغاز راه باتمام کم و کاستی‌هایش می‌گوید اینجا یک کوچه‌ی معمولی نیست ... اینجا تاریخ ظهور محله‌های دیروز رشت است .... هرچند الان به گذرهای باریک و ماشین‌هایی که عبور و مرور پیاده را سخت کرده‌اند تبدیل شده باشد.
... همین آغاز راه، ابتدای بادی الله یک خانه قدیمی است که الان به کافه تبدیل شده ... پنجره‌های چوبی زیبا و اصیلش که ورای یک کیفیت کالبدی حاوی خاطرات جمعی شهر و شهروندان است و سبب حفظ و قوام روح و مفهوم شهر میشود و نوری که عصرها نشان از حضور انسان دارد دوست داشتنی است ....
باید به داخل بافت ساغری‌سازان رفته باشی و خانه‌های همخون جدا مانده‌ی شهر را دیده باشی تا بدانی دیدن این خانه که حضور انسان را فریاد می‌زند چقدر غنیمت است؛ خانه‌های زیبا و بی‌نظیر با سرمایه‌ای از آجر و سفال رها شده اندر این گوشه‌ی خاموش فراموش شده ...
در ساغری‌سازان که قدم میزنم می‌بینم به هیچ طریقی دوربین عکاسی برای ضبط این کیفیتی که تجربه می‌کنم کافی نیست .... برای ترکیبی بدیع از فرصتی برای زندگی جمعی در یک محله .... در ترکیبی از بوی کاهگل باران خورده، صدای کاسبان محل، سلام و احوال پرسی ساکنان قدیمی با هم .... همه و همه کیفیت بی‌نظیری است که حضور را فریاد می‌زند و حضور را می‌طلبد ....
از گذشته‌های دور محله‌های مسکونی شهرها، به عنوان سلول‌های حیات شهری، دارای نقش اساسی در زندگی ساکنان آنها بوده‌اند. محله‌های شهری، مکانی برای گرد آمدن افراد با ویژگی‌های قومی، نژادی، مذهبی، اقتصادی و اجتماعی مشترک بوده‌اند. به دنبال تجمع بیشتر افراد با ویژگی‌های مشترک در یک محدوده، آن بخش از شهر دارای هویت خاص و شناخته شده‌ای می‌شد که سبب تمایز آن از دیگر بافت‌های اطراف می‌گردید . همین عامل هویتی، در آن محدوده سبب ایجاد فضاهای با کارکرد و عملکرد خاص می‌شد که بافت آن را نیز از محدوده‌های اطراف متمایز می‌گرداند . وجود یک شیوه‌ی زندگی خاص در میان افراد ساکن در یک محله معمولا به ایجاد اهداف و علائق مشترک در میان ساکنان محله می‌گردد محله بخشی تفکیک ناپذیر از حیات شهری و شهروندی است .
در چند دهه اخیر با تغییرات شگرف در شیوه زندگی، در ساختار محله‌ها نیز تغییرات ایجاد شده است. می‌توان با استفاده از نیروهای توانمند درونزا و سرمایه اجتماعی موجود در آن به حل مشکلات پرداخت. ساختار فضای محله‌ای مجموعه‌ای مرکب از فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی، کارکردها و عناصر کالبدی شاخص و همچنین شریان‌های ارتباطی و فضاها یا عرصه‌های عمومی است.
اریکسون اینطور بیان می‌کند که شهر را ساختمان‌ها و پارك‌ها و مبلمان شهری نمی‌سازد بلكه تعاملات شهروندان و حس شهروندی كه ساكنان شهر به آن دارند، شهر را ساخته و به آن هویت می‌بخشد. شهر به عنوان یک سامانه دارای عناصر گوناگونی است و به صورت مداوم بر آنها اثر می‌گذارد و یا از آنها تاثیر می‌پذیرد. این سامانه دارای تقسیمات کوچک‌تری زیر عنوان محله می‌باشد.
طی دو دهه اخیر، بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای دخیل در امر مدیریت و برنامه‌ریزی شهری در سطح جهانی بر ترویج نگرش مشارکتی برای تشویق نوعی رهیافت مدیریت و برنامه‌ریزی از " پایین به بالا "به منظور نظارت بر اقدامات توسعه‌ای تاکید داشته‌اند و تصمیم‌گیری و چاره اندیشی در خصوص حل مسائل شهری مبتنی بر اجتماعات محله‌ای، با هدف تامین شرایط لازم برای رفاه شهروندان را مدنظر داشته‌اند. برنامه‌ریزی توسعهی اجتماع محور محله ای، رویکرد جدیدی در برنامه‌ریزی است که با هدف گردهم آوردن گروه‌های مختلف درگیر یا ذی نفع در برنامه‌ریزی و توجه به نیازها و خواسته‌های همگانی ایشان در تدوین برنامه‌ها به حوزه‌ی برنامه‌ریزی وارد شده است. امروزه موضوع اجتماعات محلی و نحوه‌ی ساماندهی آنها جایگاه مهمی در جامعه شناسی توسعهی شهری و به تبع آن شهرسازی و مدیریت شهری پیدا كرده است صاحبنظران بر این عقید‌ه اند كه اجتماعات محلی ونهادهای مردم محور می‌توانند با ارائه رفتارهای جدید ونهادینه ساختن آنها در جوامع، نقش موثری در ایجاد وبازتولید مفهوم شهروندی ایفا نمایند.
یكی از راهكارهایی كه به منظور برون رفت از چالشهای موجود مورد توجه قرار گرفته ایجاد تغییر بنیانی در "مدیریت شهری" است كه با تكیه بر آن الگوی "توسعهی درونزا" با تاكید بر خردترین واحد شهر، یعنی "محله"، پیاده میشود بدین معنا که الگوی توسعهی اجتماع محور با تکیه بر دانش بومی و تصویر محله در ذهن ساکنان طراحی گردد.
خردترین واحد در نظام برنامه‌ریزی را که کانون کنش و واکنش‌های اجتماعی است، با توجه به تجارب گذشته در قسمت‌هایی از جهان پیشرفته می‌توان در قالب " محله " و بر پایه‌ی واحد اجتماع محلی ارزیابی کرد . بدیهی است نقشی که محله در شهرهای سنتی در دست داشت ، متفاوت با نقشی است که محله‌های کنونی در شهرهای امروز مخصوصا کلان شهرها به عهده دارند . از این رو شناسایی مفهوم محله و نقش گوناگون آن در زندگی شهری و بازبینی و تطبیق نظام محله مبنا بر حسب مقتضیات جدید در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری یکی از موضوعات مهم و کاربردی است که پیامدهای اجتماعی و فضایی بسیاری را به همراه خواهد داشت.
.... ساغری‌سازان محله‌ای متعلق به دیروز رشت نیست؛ محله‌ایست برای دیروز، امروز و آینده .... محله‌ای که در هر بازه‌ی زمانی می‌تواند نوعی خاص از حضور را عمیقا دربرگیرد که نیازمند کشف و بازبینی است .... حضوری فراتر از یک قاب رنگ رخ باخته بر روی دیوار خاطرات ....
این مطلب پیش از این در روزنامه دوات/ زیبا شهر رشت به چاپ رسیده است.
عکاس: سمانه کیان