شب‌های روشن ...
سعیده قرشی؛ معمار،پژوهشگر
مانند خیلی از داستان‌های داستایوفسکی، شب‌های روشن داستان یک راوی اول شخص بی‌نام و نشان است که در شهر زندگی می‌کند و از تنهایی و این‌که توانایی متوقف کردن افکار خود را ندارد، رنج می‌برد. کتاب با نقل قولی از شعر گل نوشته‌ی ایوان تورگنیف آغاز می‌شود:
"و آیا این نقشی بود که سرنوشت برایش برگزیده بود
تنها لحظه‌ای در زندگی او
تا به قلب تو نزدیک باشد؟
یا این که طالعش از نخست این بود
تا بزید تنها دمی گذرا را
در همسایگی دل تو"
در این داستان، راوی تجربه‌هایش از قدم زدن در خیابان‌های سن پترزبورگ را توصیف می‌کند. عاشق شهر در شب است، زیرا در شب احساس آرامش می‌کند.
فرزاد مؤتمن فیلم شب‌های روشن را با اقتباس از این داستان ساخته است. سکانس آغازین فیلم دیدار دو انسانِ تنهاست. مرد (مهدی احمدی)، استادِ دانشگاه، سرخورده‌ی اجتماعی و مأیوسِ فلسفی‌ست و انزوای خود را با تدریسِ ادبیات، مطالعه‌ی کتاب و پرسه‌زدن در خیابا‌ن‌ها می‌گذراند. شبی متوجهِ دختری (هانیه توسلی) ساک‌به‌دست می‌شود و به او کمک می‌کند تا از شرّ یک مزاحم رهایی یابد... صحنه‌ای که در خلال داستان زندگی شبانه‌ی شهر را با تمام امیدها و بیم‌ها به تصویر می‌کشد... دوگانهی ملموس در زندگی شبانه‌ی شهری...
ساوان لیمپت و ایرینا وان آلتس در مقاله‌ای تحت عنوان" نظارت شهری و كنش بین مناطق امن و هیجان‌انگیز زندگی شبانه شهری" در مجله Society & Surveillance ،سال 2012، در مورد زندگی شبانه‌ی شهری چنین گفته‌اند: از اوایل 1990 میلادی به بعد شب و اقتصاد شبانه، به طور گسترده‌تر، شهرهای 24 ساعته با برنامه‌های بازسازی خود شروع به توسعه كردند. درست مثل اقتصاد در طول روز، اقتصاد شب به اینترتیب به عنصری حیاتی برای بازسازی مراكز شهری تبدیل شده است. در برخی از شهرها اقتصاد شب به معنای واقعی كلمه پر از خلاء ناشی از زوال بخش‌های صنعتی و تولیدی است.
پاول چترتون و هالندز در کتاب خود تحت عنوان "چشم اندازهای شهری شبانه" ضمن بررسی ریشه‌های شكل گیری فعالیت‌های تفریحی شبانه و مفهوم شهر 24 ساعته به این نكته اشاره می‌کنند که با وجود رشد روز افزون اقتصاد تفریحات و سرگرمی در بسیاری از شهرهای غربی اروپا و آمریكا زندگی شبانه‌ی شهرها بیشتر در دست شرکت‌های تجاری که خدمات تفریحی و سرگرم کننده را آن هم بیشتر برای جوانان مهیا می‌کنند، است. این دو محقق به لزوم ایجاد ارتباط بین همه‌ی اقشار جامعه، زندگی شبانه و فضاهای شهری به منظور تحقق مفهوم صحیح و واقعی شهر 24 ساعته تاکید می‌نماید. می‌توان گفت این دیدگاه میل روز افزون ساکنان شهرهای امروز به استفاده از خدمات، به‌ویژه در زمینه‌های تفریحی، سرگرمی و گذران اوقات فراغت در ساعات بیشتری از شبانه روز، غروب و شب، در بیرون از خانه را در اثر تغییر شیوه‌ی زندگی امری گریز ناپذیر می‌داند و مورد توجه قرار می‌دهد. همچنین مفهوم شهر 24 ساعته را به عنوان هدف یک شهر برای معرفی خود به عنوان یک مكان قابل زندگی از طریق گسترش تفریح و سرگرمی، خرید و سایر فعالیت‌های اوقات فراغت در ساعات بیشتری از شبانه روز، یک واژه‌ی دو پهلو می‌داند که عده‌ای با در نظر گرفتن منافع و فرصت‌هایی که به دست می‌دهد، آن را صد در صد می‌پذیرند و گروهی به دلیل توجه به مضرات و تهدیداتی که در پی دارد، آن را به طور کامل رد می‌نمایند.
لئون كریتزمن محقق علوم اجتماعی در كتاب "جامعه 24 ساعته" به دامنه‌ای از عوامل شناخته شده و قابل قبول ازجمله تغییرات اجتماعی و جمعیتی، تغییر در الگوهای كار، افزایش تعداد مادران شاغل، میل به خروج از زندگی روزمره و انجام امور بیشتر و متنوع‌تر، افزایش درآمد (ثروت عمومی) و سایر عوامل دیگر اشاره می‌كند كه در شهرهای امروز باعث می‌شوند مردم هرچه بیشتر خدماتی را در ساعات بیشتری از شبانه روز (غروب و شب) طلب كنند و معتقد است كه این خواسته‌ها روز به روز در حال افزایش است.
كریستوفر در كتاب خود با عنوان "گردشگری شهری: بازدیدكنندگان، اقتصاد و رشد شهرهای بزرگ" چهار رابطه بین گردشگری و مناطق شهری را بررسی می‌كند. او میان عوامل اولیه، ثانویه و دیگر عوامل منابع گردشگری شهری تمایز قائل می‌شود. عوامل اولیه، دلایل عمده و اصلی دیدار بازدیدكنندگان از شهر را فراهم می‌آورند. عوامل ثانویه از قبیل محل سكونت، محل خرید، حمل ونقل یا اطلاعات گردشگری است که اگرچه در موفقیت گردشگری شهری نقش بسیار مهمی دارند، اما مهم‌ترین عوامل جذب گردشگر به حساب نمی‌آیند. عناصر كلیدی زیر می‌توانند علاقه‌ی بازدیدكننده را به مناطق شهری افزایش دهند، بخش‌های تاریخی، سواحل، نمایشگاه‌ها و مراكز گردهمایی، وقایع و جشنواره‌ها. مناطق داخلی شهرها مبتنی بر اوقات فراغت به طور فزاینده نگرانی در مورد امنیت شخصی و ترس از جرم را كاهش داده‌اند و به این دلیل مناطق تفریحات شبانه مورد علاقه‌ی بازدیدكنندگان برای ماجراجویی و هیجانات گردشگران هستند.
زندگی شبانه یك نمود برجسته از ارتباط پیچیده و پویا و فرایندهایی است كه بین اقتصاد، جامعه و فرهنگ وجود دارد. با توجه به این عوامل زندگی شبانه را می‌توان در دو بعد "عینی-كالبدی-كاركردی" و "ذهنی- روانی-ادراكی" دسته بندی كرد ... شب‌های روشن ترکیب وصفی قابل تاملی برای بازتعریف زندگی شبانه در این دو بعد است ...
این مطلب پیش از این در روزنامه دوات/ زیبا شهر رشت به چاپ رسیده است.