رادیو بین سالهای ۵۷ تا ۶۷ در گوش طبیعت بی‌جان چه می‌گوید

نگاهی به نمایشگاه طبیعت بیجان ۱+۱۲

"همه مواد خامی که حافظه را پر کرده، به نظم کشیده می شوند، مرتب و هماهنگ می شوند و همان فرایند آرمانی شدن را از سر می گذرانند که محصول تیزبینی کودک گونه است. تیزبینی جادویی ای که به سبب معصومیت چنین است." (شارل بودلر، نقاش زندگی مدرن)


شیء در جایگاه یک کودک که تجربه زندگی در سال های ۵۷ تا ۶۷ را دارد، در نمایشگاه طبیعت بیجان ۱+۱۲ که به همت کارگروه انجمن هنرمندان نقاش و کیوریتوری عیسی جباری برگزار شده است، خود را نمایان می‌کند. این نمایشگاه می‌پردازد به دوره‌ خاصی از تاریخ یک کشور که رویداد هایش سبب شده لحظات و تجربه هایی مشترک میان مردمان آن شکل بگیرد و حتی شاید اشیاء نیز در این میان معنی ای مشترک پیدا کرده باشد.

این تجربه برای کودک و نوجوان آن روزها بسیار متفاوت تر بوده چرا که کودک به واسطه خیال آزادش میتواند با اشیاء ارتباط ویژه برقرار کند و گاهی تنها دلخوشی‌اش شود در روزهای تاریک ... بهانه ای بشود تا لحظاتی از زندگی لذت ببرد و فراموش کند، صدای آژیر خطر چند دقیقه قبل را ...

شی‌ء میتواند فراتر از یک تعریف کاربردی باشد. اشیاء محیطِ اطراف ما در لحظات احساسی، شاد و غمگین در کنارمان هستند و ممکن است در چنین لحظاتی در کنار پدران و مادران ما در گذشته یا فرزندان ما در آینده نیز باشند. حتی شاید وجودشان درکنارمان آرامش قلبی همراه بیاورد یا لبخندی برلب و یا اضطرابی نهفته. رنگ ها، تصاویر، صداها و حتی گرمی و سردی روزهایی را برایمان زنده کند که لحظه ای از زمان و مکان حال خارج شویم و در جایی دیگر سیر کنیم.

اینچنین میشود که یک عنصر مادی میتواند فراتر از توصیف خود به عنوان یک شیء وارد جریان روحی و حسی یک فرد شود.

درنمایشگاه طبیعت بیجان ۱+۱۲ روایت هنرمندان از شیء ای را می‌بینیم که جریانات فکری و عاطفی آنها را از تجربه‌ی کودکی در دهه ۵۰ و ۶۰ در برگرفته است.

تصویری از جهان که برای هنرمند از آن روزها باقی مانده، جایی تیره، جایی با دریچه ای از امید و در جایی رنگ پایان برنامه تلوزیون را به خود گرفته که به شکل حجم یک بشکه نفت مچاله شده در میانه گالری ممیز خانه هنرمندان ایران توجه را جلب می کند.


تجمیع حس های متضادِ لذت لحظات کودکی در کنار شرایط پر فشار زندگی ویژگی مشترکی است که در اغلب آثار این مجموعه دیده میشود. چه اثری که در فضایی سنگین عناصر بصری و رنگ هایش را کنار هم چیده چه اثری که دریچه ای از امید را در خود راه داده است، در هر حالت لذت های ظریف و حساس لحظه های کودکی در تیره ترین فضاها نیز رگه‌هایی از خود را نشان میدهد. چرا که تشنگی کودک برای لذت از زندگی سیراب نشدنی است و به جستوجوی لحظه ای شادمانی آنرا در تاریک ترین زاویه های زندگی پیدا میکند.

"آگاهی حالتی از شناخت است که شامل سوبژه و چندین اُبژه می‌شود که ممکن است وجود مطلق نداشته باشند." با توجه به این دیدگاه فلاسفه ی مدرن همچون رنه دکارت، میتوان گفت، درگیری هنرمند در سالهای ۵۷ تا ۶۷ با مسائل جهان اطراف تعیین کننده نمود بصری نهایی اثر شده است و در نهایت طعم روزگاری از تاریخ به زبان کودکِ سی یا چهل سال پیش روایت می شود.


شیء بسیاری از ویژگی های خود را از ذهنیت و خصوصیات فرد یا افرادی که با آن در ارتباط بوه اند دریافت میکند. در این مجموعه نیز اجسامی چون گوشی تلفن و یا دوربین عکاسی‌ای از آن دوران به عنوان بخشی از برخی آثار به چشم میخورد که با خود پرسش هایی را به دنبال دارند، اینکه این دوربین در دست چه کسانی بوده و چه سوژه هایی شکار کرده؟ چه صداها و خبرهایی را چه کسانی با آن گوشی بهم رسانده اند؟


چیدمانی در گالری زمستان برپا شده که گلهای سیاه در مقابل تعداد کثیری از عکس های انقلاب روی دیوار نصب شده اند و مخاطب را دعوت به قدم زدن در کنار خود میکند. تجربه اش را هم که نداشته باشیم میتواند قدری برایمان حس جستجوی گمشده ای را زنده کند.


طرح اشیاء در کُنجی از خانه، نگارینه هایی منقوش بر بدنه ی بمب هایی که به زمین فرود می آید در غالب یک اثر چیدمان و یا تصویر استخوان هایی که حاصل کابوس کودکی هنرمند از دیدن بیابانی مللو از جسد بوده است، از جمله آثاری‌ست که در این مجموعه دیده میشود.


هنرمند این قابلیت را دارد که دریچه ای میان دنیای درون و جهان بیرونی وجودش بگشاید و در لحظه ای خارج از تعریف زمان و مکان، به واسطه مفاهیم عناصر بصری و یا استفاده از عناصر سمبولیک ضمن نشان دادن فشار و رنجشی که کودکِ روزگار جنگ تجربه کرده است، درک لحظه یک حس لذتِ لمس شده از وجود یک شیء در زندگی گذشته اش را با مخاطب شریک شود. هر چند اغلب بازی با عناصر بصری، نور و سایه و ترکیب بندی ها برای هنرمند در لحظه ای از ناخودآگاه و بدون نقشه آگاهانه قبلی اتفاق می افتد، اما در نهایت شاعرانگی لحظات تلخ و شیرین کودک جنگ و انقلاب در کنار هم به پرواز در می آید.

در نهایت نه یک شیء، که یک حس برآمده از ذره ذره یک جسم که در طول زمان و تاریخ شکل گرفته در قالب اثر هنری به مخاطب ارائه شود.


به قلم: فاطمه عبدالله زاده

logo-samandehi