به قلم: دکتر علیرضا سمیع آذر

زمانی‌که نقاشان رومانتیک بازآفرینی لحظات زندگی را همواره با نگاه احساسی درمی‌آمیختند، "پل سزان" در سری نقاشی‌های "ورق‌بازان" لحظاتی هیجانی را به‌دور از احساسات و شخصیت‌نگاری دراماتیک تجسم می‌بخشد. او به‌جای رویکرد رومانتیک، بر عناصر بصری و جنبه‌های نقاشانه این صحنه متمرکز می‌شود؛ بر نور، رنگ، خطوط، سطوح و ضربه‌قلم‌ها. امپرسیونیسم، بدین ترتیب با ساده‌سازی موضوع و تاکید بر عوامل تکنیکی نقاشی متولد می‌شود.

Paul Cézanne

The Card Players (1890-92)

زمانی‌که نقاشان رومانتیک بازآفرینی لحظات زندگی را همواره با نگاه احساسی درمی‌آمیختند، ''پل سزان'' در سری نقاشی‌های ''ورق‌بازان'' لحظاتی هیجانی را به‌دور از احساسات و شخصیت‌نگاری دراماتیک تجسم می‌بخشد. او به‌جای رویکرد رومانتیک، بر عناصر بصری و جنبه‌های نقاشانه این صحنه متمرکز می‌شود؛ بر نور، رنگ، خطوط، سطوح و ضربه‌قلم‌ها. امپرسیونیسم، بدین ترتیب با ساده‌سازی موضوع و تاکید بر عوامل تکنیکی نقاشی متولد می‌شود.

هر نقاشی از این مجموعه ۵تایی، دهقان‌هایی با لباس گشاد وارفته را نشان می‌دهد که به کارت‌های دست خود خیره شده و خاموش در انتظار حرکت بعدی بسر می‌برند. پرسوناژها همگی برای املاک خانوادگی سزان کار می‌کردند و بارها سوژه نقاشی‌های وی قرار گرفته بودند، از جمله در اتودهایی برای این سری آثار. هیچ ارتباطی بین ورق‌بازان نیست؛ هریک به خود معطوف بوده و به دیگری نگاه نمی‌کند. درواقع این بازی احتمالاً هرگز اتفاق نیفتاده و هنرمند تک‌تک آنها را جداگانه نقاشی و در این ۵ اثر کنارهم قرار داده است. با این حال تسلط او در تجسم سکوت سنگین ناشی از لحظات اندیشیدن مردان، شگفت‌انگیز است. گویی زمان متوقف و همه فیگورها در تامل و تمرکز خود همچون حضوری مراقبه‌گونه در مراسمی آیینی منجمد شده‌اند. با همه سکون و سنگینی فضا و حس توقف زمان، بازی ظاهراً تفریحی است؛ پولی روی میز نیست و هیچ نشانه‌ای از قمار دیده نمی‌شود. تصویر عاری از روایت و شخصیت‌پردازی فیگورهاست و بیشتر نوعی طبیعت بیجان انسانی را تداعی می‌کند.

سزان همه جزئیات معمول در چنین ژانری از سنت نقاشی فرانسوی هلندی، از جمله لیوان‌های مشروب، را حذف کرده است. تنش در طرفین بازی با تفاوت‌ها در لباس، پیپ، نور، سایه و رنگ‌ها تشدید شده تا در زیر پوست این سکوت و انتظار، رقابتی نفس‌گیر برای غلبه بر حریف تجسم یابد. ترتیب زمانی این ۵ نقاشی رنگ روغن روی بوم مشخص نیست و تنها می‌دانیم که آنها در حدفاصل ۱۸۹۰ تا ۱۸۹۲ یعنی سال‌های واپسین عمر هنرمند و اوج تکامل هنری او کار شده‌اند. این آثار در ابعاد و ترکیب‌های متفاوت، در مجموعه‌های مختلف دنیا پخش شده‌اند. اثر نخست شامل ۴ فیگور (۳ بازیکن و یک ناظر) با ابعاد ۶۵ در ۸۲ سانتی‌متر، متعلق به موزه متروپلیتن نیویورک، منسجم‌ترین آنهاست. تابلوی دوم با ۵ فیگور شامل ۳ بازیکن، یک مرد ایستاده تماشاگر و پسربچه‌ای کنجکاو، در ابعاد ۱۳۵ در ۱۸۰ بزرگ‌ترین و کامل‌ترین اثر مجموعه متعلق به بنیاد هنری بارنز پنسیلوانیا است. سه تابلوی بعدی مشتمل بر دو بازیکن، بدون تماشاگر، در نهایت سادگی تنها در جزئیات تفاوت‌هایی اندک باهم دارند. فیگورها و لباس‌هایشان در هرسه یکسان بوده و به‌نظر می‌رسد با فاصله اندکی ازهم کار شده‌اند. کوچکترین اثر، مشهورترین تابلوی این مجموعه، متعلق به موزه ارسی پاریس است. این نقاشی ۴۷ در ۵۷ سانتی‌متری در نهایت سادگی و خلوص، یادمانی‌ترین اثر مجموعه و احتمالاً آخرین آنهاست. نمونه بزرگ‌تر در ابعاد ۹۷ در ۱۳۰ در سال ۲۰۱۷ به قیمت ۲۵۰ میلیون دلار به‌فروش رسید که مدت‌ها رکورددار گران‌ترین اثر هنری تاریخ محسوب می‌شد، خریدار آن خانواده سلطنتی قطر بود.